Peninsula italica

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Se conoix con o nombre de peninsula italica a una peninsula en o sud d'o continent europeu en a mar Mediterrania en mugando a l'este con a mar Hadriana, a lo sud con a mar Chonica y a l'ueste con a mar Tirrena y la mar Ligur, estando unida a lo norte con o continent a traviés d'a cordelera d'os Alpes, que contitui asinas la suya muga norte. Taniminentres la suya muga norte no ye clara, porque ta beluns ni los Alpes ni mesmo la plana d'o Po en fan parte, en considerando la muga norte d'a peninsula lo mesmo río Po u la linia imachinaria que dende lo golfo de Chenova marcha enta l'este dica lo golfo de Venecia. Se considera mayoritariament que fan parte d'a peninsula las islas que l'arredolan (incluyindo-ie Corcega, Cerdenya, Sicilia y Malta), encara que ta beluns ixas islas no en fan parte. Se tracta d'una d'as tres grans peninsulas d'o sud d'Europa chunto con os Balcans y la peninsula iberica, y la suya longaria de norueste enta sudeste ye d'alto u baixo 1.000 km.

Politicament la mayor parte d'a peninsula fa parte d'Italia encara que tamién cal incuyir-ne a San Marino y la Ciudat d'o Vaticano como dos microestaus independients. D'atra man, si se considera que Malta en fa parte d'a peninsula se tracta tamién d'un chicot estau independient; y si se considera que Corcega tamién en fa parte, ista isla perteneix a Francia dende finals d'o sieglo XIX, encara que mientres bellos sieglos fació parte d'a Republica de Chenova.

A peninsula italida destaca en tener una forma de bota encarada a l'ueste, con a suya puntera apuntando enta Sicilia (de qui la desepara l'estreito de Mecina) y lo suyo calcanyar clavau en a mar Chonica. Si consideramos que no en fan parte los Alpes, a montanya con l'altaria mas gran d'a peninsula ye lo Corno Grande en o macizo d'o Gran Sasso d'a cordelera d'os Apenins, con 2.912 m. d'altaria. Tanimientres, fácil que lo mont mas conoixiu d'a peninsula, por a suya trascendencia historica, sía lo Vesuvio, un volcán encara en actividat y muit conoixiu en a historia por as suyas erupcions, en destacando la erupción de l'anyo 79 que destruyó las ciudaz de Pompeya, Herculano, Oplontis y Stabiae y que describió Plinio o Choven.

Historicament, destaca la peninsula en estar lo puesto de naixencia d'a Republica Romana y d'o suyo succesor l'Imperio Romano. Cal tamién destacar que dende lo sieglo XIII la presencia d'a Corona d'Aragón estió clau en la peninsula, fendo parte d'a Corona os reinos de Cerdenya y Sicilia. Cuan la Corona s'incorporó a l'Imperio espanyol, Espanya enampló lo suyo control en conseguir expulsar a los franceses d'o reino de Nápols y en adhibir por herencio d'a casa d'Habsburgo lo ducau de Milán y d'atros chicoz territorios en o centro y lo norte d'a peninsula, mantenendo-se baixo la sobiranía espanyola dica lo tractau d'Utrecht de 1713 con que remató la Guerra de Succesión espanyola, encara que partes d'a peninsula continoron estando baixo la influyencia espanyola dica lo sieglo XIX.